Nifty 50 : निफ्टी 50 मधील कंपन्यांची निवड कशी होते ?

Nifty 50 – Stock Market Learning Series Part – 4
निफ्टी 50 मध्ये कंपन्या निवडण्यासाठी नेशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE) चे काही विशिष्ट निकष आणि प्रक्रिया असते. या निकषांमधून बाजारातील सर्वात मोठ्या आणि महत्त्वाच्या कंपन्यांची निवड केली जाते, त्यामुळेच निफ्टी 50 हा भारतीय शेअर बाजारातील एक प्रमुख बेंचमार्क इंडेक्स बनला आहे. खाली निफ्टी 50 मध्ये कंपन्या कश्या निवडतात, याची सविस्तर माहिती दिली आहे:
Stock Market Learning in Marathi

The Selection Process Behind Nifty 50 Companies

1. फ्री फ्लोट मार्केट कॅपिटलाईजेशन (Free Float Market Capitalization):

• निफ्टी 50 मध्ये कंपन्या निवडण्यासाठी मुख्य आधार हा फ्री फ्लोट मार्केट कॅपिटलाईजेशन आहे.
• फ्री फ्लोट मार्केट कॅप म्हणजे कंपनीच्या सर्व स्टॉक्सपैकी केवळ जनतेकडे असलेल्या शेअर्सची बाजारातील किंमत. उदाहरणार्थ, जर कंपनीचे काही शेअर्स प्रवर्तकांकडे (Promoters) किंवा मोठ्या संस्थात्मक गुंतवणूकदारांकडे (Institutional Investors) आहेत, ते शेअर्स ‘फ्री फ्लोट’मध्ये समाविष्ट होत नाहीत.
• कंपन्यांना निफ्टीमध्ये सामाविष्ट होण्यासाठी त्यांचा फ्री फ्लोट मार्केट कॅप उच्च असणे आवश्यक आहे.

2. लिक्विडिटी (Liquidity):

• कंपनीच्या शेअर्सची लिक्विडिटी म्हणजे त्या शेअर्सची बाजारात किती सहज खरेदी-विक्री होते हे महत्त्वाचे आहे. ज्या कंपन्यांचे शेअर्स अधिक प्रमाणात आणि नियमितपणे ट्रेडिंग होतात, त्यांनाच निफ्टी 50 ( Nifty 50 ) मध्ये समाविष्ट केले जाते. लिक्विडिटी गुंतवणूकदारांसाठी महत्त्वाचे असते कारण उच्च लिक्विडिटीमुळे खरेदी-विक्री सहज होते.

3. ट्रेडिंग व्हॉल्यूम (Trading Volume):

• कंपन्यांचा शेअर बाजारात किती वेळा आणि किती प्रमाणात ट्रेड होतो याचा अभ्यास केला जातो. ज्या कंपन्यांचे ट्रेडिंग व्हॉल्यूम अधिक असते, त्या कंपन्यांना निफ्टी 50 मध्ये समाविष्ट केले जाते.

4. सुटेबेलिटी (Suitability) आणि विविध क्षेत्रांतील प्रतिनिधित्व:

• निफ्टी 50 मध्ये विविध क्षेत्रांमधून कंपन्यांची निवड केली जाते जेणेकरून संपूर्ण भारतीय अर्थव्यवस्थेचे योग्य प्रतिनिधित्व होईल. हे क्षेत्र बँकिंग, ऊर्जा, तंत्रज्ञान, एफएमसीजी (FMCG), ऑटोमोबाइल्स, फार्मा इत्यादींमध्ये विभागलेले असते.
• या प्रक्रिया सुनिश्चित करतात की निफ्टी 50 भारताच्या एकूण अर्थव्यवस्थेची स्थिती दर्शवतो.

सुरुवातीपासून वाचा Stock Market Learning Series – Part 1 : शेअर बाजाराचा शोध का लावला गेला ? – इतिहास आणि प्रवास. “Why Was the Stock Market Created? A Journey Through History”

5. इतर निकष: Stock Market Learning in Marathi – Nifty 50

• कंपनीने आपली शेअर बाजारात कमीत कमी ६ महिन्यांपासून लिस्टिंग केलेली असावी.
• कंपनीचे ऑर्डिनरी शेअर्स (Ordinary Shares) असल्यास ते निफ्टीमध्ये समाविष्ट होऊ शकतात, म्हणजेच डीबेंचर्स, प्रिफरन्स शेअर्स किंवा इतर स्वरूपाचे शेअर्स याचा समावेश होणार नाही.
• कंपनी राष्ट्रीय स्तरावर कार्यरत असावी आणि तिच्या शेअर्समध्ये बाजारातील सर्व गुंतवणूकदारांचा सहभाग असावा.

6. रिव्ह्यू आणि पुनरावलोकन (Review and Rebalancing):

• निफ्टी 50 मध्ये समाविष्ट कंपन्यांचे दर सहा महिन्यांनी पुनरावलोकन (Review) केले जाते. जर एखादी कंपनी वरच्या निकषांमध्ये अपयशी ठरली तर तिला निफ्टी 50 मधून काढले जाते आणि नवीन कंपनीचा समावेश केला जातो.
• या पुनरावलोकन प्रक्रियेमुळे निफ्टी 50 नेहमीच बाजारातील सर्वोच्च कंपन्यांचे प्रतिनिधित्व करते.

निष्कर्ष:

निफ्टी 50 मध्ये कंपन्यांची निवड ही एक शिस्तबद्ध आणि पारदर्शक प्रक्रिया आहे, जी मुख्यतः फ्री फ्लोट मार्केट कॅपिटलाईजेशन, लिक्विडिटी, ट्रेडिंग व्हॉल्यूम, आणि विविध क्षेत्रांतील प्रतिनिधित्व या निकषांवर आधारित असते. यामुळे निफ्टी 50 हा भारतातील सर्वात प्रतिष्ठित आणि बाजाराच्या स्थितीचे स्पष्ट चित्र देणारा इंडेक्स ठरतो.